Muzykoterapia w Laskach

Czym jest muzykoterapia?

Wyobraźmy sobie trzy różne sytuacje.

Zapewne znane jest wszystkim uczucie ogromnej ulgi, gdy z zatłoczonego, dusznego miejsca uda się wymknąć do parku lub lasu, aby zaczerpnąć świeżego powietrza. Odpocząć od nadmiernego gwaru, przytłaczających spraw i cieszyć się zapachem ziemi, drzew, kwiatów, śpiewem ptaków, łagodnym wiatrem, chwilą wytchnienia.

Ktoś inny może zna uczucie jakie towarzyszy wyczerpującej wspinaczce górskiej, podczas której widzi się cel wyprawy jedynie na mapie. Po uciążliwej wędrówce dochodzi na szczyt. Z góry może ujrzeć szlak, którym przeszedł, wspomnieć wysiłek jaki temu towarzyszył, z radością i satysfakcją odpocząć, cieszyć się osiągniętym celem oraz swoją kondycją.

Być może ktoś zna uczucie satysfakcji jakie daje tworzenie z drewna prostych przedmiotów, czy nawet mebli? Uczucie zmagania się z materią, jej kształtowanie za pomocą zmyślnych narzędzi, poznawanie twardości i zapachu drewna, trud wymyślania projektów i ich realizacji oraz radość z dobrze wykonanego dzieła.

Powyższe obrazy w symboliczny sposób przedstawiają oddziaływanie muzykoterapii. Pacjent wykorzystując w sposób tradycyjny i niekonwencjonalny instrumenty muzyczne, czy też słuchając muzyki lub dźwięków i odgłosów akustycznych, tańcząc i ruszając się podczas zabaw muzycznych, przekracza siebie, swoje braki, zaspokaja potrzebę twórczości i działania. Odpręża się, poznaje siebie i innych, uczy się emocji, poprawia swoją kondycję fizyczną i psychiczną. Uczy się prawidłowego posługiwania głosem, poznaje świat muzyki oraz istoty, miejsca i zjawiska, które ściśle powiązane są z dźwiękami i muzyką. Ma również czas na chwilę relaksu.

Muzykoterapia jest oddziaływaniem terapeutycznym, którego głównym narzędziem jest muzyka i odgłosy akustyczne. Wykorzystując szeroki wachlarz możliwości terapeutycznych muzyki pacjent może osiągnąć w jak największym zakresie sprawność fizyczną, psychiczną i społeczną.

Oddziaływanie muzyki na organizm człowieka

W Starym Testamencie (1 Sm 16, 23-24) opisana jest scena jak króla Saula ogarniał “zły duch”. Opuszczał go, gdy Dawid grał mu na cytrze. Dzisiaj powiedzielibyśmy, że król Saul pogrążony w depresji, doznawał ulgi słuchając muzyki granej na tym instrumencie. Owa scena jest pierwszym historycznym zapisem “leczniczego” wpływu muzyki.

W XX wieku przeprowadzono wiele badań dotyczących wpływu muzyki na ciało i psychikę człowieka. Wynika z nich, że w zależności od rodzaju muzyki oraz wrażliwości poszczególnych osób, wpływa ona na stan emocjonalny człowieka oraz na reakcje wegetatywne powiązane z emocją, czyli na częstość akcji serca, oddech, napięcie mięśniowe, opór skóry, podstawową przemianę materii. Oczywiście za pomocą muzyki nie można nikogo wyleczyć z depresji, czy wprowadzić w stan trwałej relaksacji. Jednakże w zmaganiu się z własnymi problemami zdrowotnymi, tak natury psychicznej jak i fizycznej, jak również problemami społecznymi, muzykoterapia pełni rolę wspierającą i niejednokrotnie pozwala pacjentowi odkryć nowe możliwości.

Muzykoterapia osób niewidomych (tyflomuzykoterapia)

Czym jest muzyka dla osoby niewidomej? Oto fragment pamiętnika osoby, która utraciła wzrok, Ireny Łowińskiej: “[…] Dźwięki mają dla mnie konkretną, zdecydowaną barwę. Skrzypce są srebrzyste. Trąbka ma też odcień srebrzysty. Ale wpadający w seledyn, jak gdyby księżycowy. Wiolonczela ma bardzo ładny czerwony kolor. Fortepian – zielone kulki widzę, to różne zielenie – od ciemnych do najjaśniejszych. Organy… organy są bardziej zielone. Bardzo piękny kolor, soczysty taki, jak gdyby zielona woda się poruszała. Jak słucham organów, to mam wrażenie, jak gdybym oglądała bardzo kolorowy świat, ale zanurzony w zielonkawą mgłę. […] Tonacje molowe są w różnych odcieniach niebieskich. A durowe – w czerwonych i różowych. Chór czterogłosowy kojarzy mi się z górami. Soprany to śnieżne szczyty. Alty – wysokie jodły. Tenory to hale. A basy – rozległe podnóże gór. Śpiewy gregoriańskie utożsamiam z drobniutko falującym morzem. […] czarna jest po prostu cisza. Pauza. I to jest bardzo ładne” (J. Stańczakowa, Ślepak, Warszawa 1982).

Muzyka pełni nieocenioną rolę w życiu osób niepełnosprawnych. Świat muzyki wnosi radość, kształtuje smak życia, dodaje siły i wiary w przyszłość, jest źródłem głębokich przeżyć estetycznych i emocjonalnych. Niejednokrotnie uczucia negatywne znajdują w muzyce swój katalizator, a pozytywne są intensyfikowane. Dla osób niewidomych oraz ociemniałych, muzyka jest szczególnym darem, jest jedyną w pełni dostępną sztuką piękną.
Niektóre osoby niewidome uważają, że w chwilach głębokiego kryzysu muzyka staje się ostatnią deską ratunku. Dzięki niej mogą na nowo odnajdywać radość, siłę i głębię życia. Zabawy przy muzyce wpływają korzystnie na motoryczny i poznawczy rozwój dzieci. Dzięki ćwiczeniom muzykoterapeutycznym stymulowane są zmysły. Dzieci uczą się akceptacji własnych ograniczeń.

Dzięki muzykoterapii niewidome dzieci stają się silniejsze psychicznie, świadomie posługują się swoim głosem, a także rozwijają zdolność bezpiecznego i samodzielnego poruszania się. Pogłębiają swoją wrażliwość i empatię, kształtują wrażliwość muzyczną, uczą się w jaki sposób pozbyć się negatywnych stanów emocjonalnych. Zdobywają umiejętności społeczne, w tym pracy w grupie.

Podczas grania na instrumencie muzycznym niejednokrotnie następuje chwilowa redukcja blindyzmów (np. kołysania się, trzepotania rękami). Tyflomuzykoterapia służy pośrednio przygotowaniu dzieci do funkcjonowania w środowisku, poprawianiu i rekompensowaniu braków spowodowanych niepełnosprawnością lub niedostatkami wychowawczymi.

Muzykoterapia w Laskach

Podczas zajęć muzykoterapii w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Laskach stosuje się wiele rodzajów muzyki oraz całą paletę barw dźwięków i odgłosów akustycznych. Dzieci mają okazję pracować z muzyką klasyczną, popularną, filmową, taneczną, orientalną, etniczną, ludową, religijną, jazzową, elektroniczną. Poznają i oswajają się z akustycznymi odgłosami przyrody i cywilizacji.

Dla dzieci niewidomych wiele odgłosów stanowi zagadkę i wywołuje lęk. Pewna dziewczynka bała się odgłosu syreny Ochotniczej Straży Pożarnej w Laskach. Jednakże podczas muzykoterapii odkryła, że odgłos syreny jest tak naprawdę dźwiękiem na wysokości “a” razkreślnego. Według tego dźwięku stroją instrumenty wszyscy muzycy przed koncertem. Jej odkrycie było przełomowe, napełniło ją euforią i zlikwidowało uporczywy lęk. Takich odkryć na muzykoterapii dokonuje się w Laskach wiele. Dzieci uwielbiają zabawy muzyczno-ruchowe. Podczas nich wykorzystuje się wiele rekwizytów oraz bogactwo dźwięków. Dzieci mają okazję do zaspokojenia w bezpieczny sposób potrzeby ruchu. Podczas takich zabaw dodatkowo odgrywają różnego rodzaju scenki społeczne i odreagowują nagromadzone emocje.

Podczas muzykoterapii dzieci z naszego Ośrodka wzmacniają poczucie swojej wartości. Są twórcami zespołów instrumentalnych, które z dumą nazywają “orkiestrą”. Zamieniają się w kompozytorów, solistów, śpiewaków, prezenterów radiowych. Tego typu ćwiczenia nie tylko kształtują wyobraźnię dźwiękową, ale przede wszystkim rozwijają umiejętności społeczne, pomagają w nawiązywaniu relacji. Dzieci odważnie wyrażają siebie i uczą się przyjmować inność drugiego człowieka. Nasz gabinet muzykoterapeutyczny zamienia się co rusz w salę koncertową lub wesołe miasteczko, las sosnowy, krainę łakoci lub w wehikuł czasu. Dzieci bardzo lubią grać na prostych instrumentach muzycznych. Najbardziej pociągają je te oryginalne: bęben burzowy, bęben morski, kij deszczowy, ksylofon, ganza, cytra, chimesy. Gra na tych instrumentach pomaga osobom niewidomym w usprawnianiu motoryki małej. Niektóre dzieci przynoszą na zajęcia swoje prywatne harmonijki ustne. Dumne są, że mają własny instrument muzyczny.

Podczas zajęć muzykoterapeutycznych w Laskach ulubionym ćwiczeniem dzieci jest “gra w skojarzenia”. Opowiadają o swoich przeżyciach (tych wyimaginowanych lub prawdziwych z przeszłości), które nasunęły się im podczas słuchania utworu muzycznego. Tego typu ćwiczenia z muzykoterapii receptywnej pozwalają dzieciom na lepsze zrozumienie siebie i rówieśników, otwierają na inność, rozwijają empatię, kształtują emocje. Ulubioną formą muzykoterapii jest relaks muzyczny. W Laskach prowadzone są one przede wszystkim w formie wizualizacji. Przy nastrojowej muzyce, nierzadko połączonej z naturalnymi odgłosami przyrody, dzieci w pozycji leżącej lub siedzącej (w specjalnym fotelu ułatwiającym relaksację), przy pomocy muzykoterapeuty, udają się w swojej wyobraźni nad morze, na letni spacer po pachnącym lesie lub do krainy fantastycznej, w której spełniają się dziecięce marzenia.

W naszym Ośrodku, podczas muzykoterapii wykorzystywane są również elementy choreoterapii (terapia przez taniec), biblioterapii (terapia przez literaturę piękną) i arteterapii (terapia z wykorzystaniem sztuk plastycznych). Poprzez tworzenie prac plastycznych inspirowanych muzyką, dzieci wyrażają siebie, mają możliwość zaspokajania lub rozwijania umiejętności twórczych. Taniec umożliwia podjęcie wytężonego wysiłku fizycznego (kształtowanie motoryki dużej) w połączeniu z wprawiającą w dobry humor muzyką. Taniec jest tak pociągający, że z chęcią podejmują go nawet te osoby, które stronią od wszelkich ćwiczeń wysiłkowych. Jego zaletą jest “bycie w grupie”, poczucie wsparcia ze strony innych, to szansa na wykonanie ćwiczenia (osiągnięcie sukcesu), a także przyjemność, gdyż pomimo wysiłku taniec daje wiele radości.

Zajęcia muzykoterapii zasadniczo odbywają się w grupach. Uczestniczą w nich dzieci w różnym wieku od przedszkola do liceum, nie muszą posiadać słuchu muzycznego, ani szczególnego poczucia rytmu. W naturalny sposób wchodzą w świat muzyki, który otwiera je na inne możliwości.
Dzieci niewidome z dodatkowymi schorzeniami uczęszczają na muzykoterapię indywidualnie. Praca z nimi dostosowana jest do ich najważniejszych potrzeb. Dla dzieci niewidomych ze schorzeniami ze spektrum autyzmu, muzyka jest często jedynym impulsem do nawiązania dialogu czy jakiegokolwiek kontaktu z drugą osobą. Dzieci walczące z chorobą nowotworową, raz w tygodniu, dzięki muzykoterapii mogą odprężyć się, zrelaksować i oderwać od bolesnych doświadczeń.

Monika Chmielewska – muzykoterapeuta

Tekst opracowano na podstawie:

• P. Cylulko, Tyflomuzykoterapia dzieci, Wrocław 2004
• M. Janiszewski, Podstawy muzykoterapii, Łódź 1997
• M. Kierył, Elementy Terapii i Profilaktyki Muzycznej, Warszawa 2004
• A. Saracen, M. Janiszewski, Muzykoterapia w procedurach fizjoterapeutycznych, Radom 2008