Orientacja przestrzenna w Laskach

Orientacja przestrzenna osób z niepełnosprawnością wzroku – wyobrażenia a rzeczywistość

Możliwość swobodnego przemieszczania się do wybranego celu jest oczywistym i zasadniczym aspektem naszego życia. Zdajemy sobie sprawę, że bez niej nasza samodzielność i niezależność zostałaby mocno ograniczona – o ile nie stałaby się zupełnie niemożliwa.

W powszechnym wyobrażeniu o poruszaniu się osób z dysfunkcją narządu wzroku spotykamy dwa podstawowe błędy. Sami niewidomi także często mylnie oceniają swoje perspektywy.

Część ludzi – także opiekunów, przyjaciół – błędnie przyjmuje za pewnik, że niewidomi i szczątkowo widzący nigdy w pełni samodzielnie poruszać się nie będą. Uznaje się, że uzależnienie od widzących przewodników to “naturalna” konsekwencja ich niepełnosprawności. Gotowi są w pełni wyręczać ich w tym aspekcie.

Druga grupa – wprost przeciwnie – wierzy w cudowną siłę zastępowania wzroku innymi atrybutami. Ich wyobrażenie podpowiada im, że wystarczy niewidomej osobie dać laskę lub psa przewodnika, by umożliwić jej samodzielne docieranie do celów. Słyszeli o tzw. “zmyśle przeszkód”, echolokacji, niezwykłej wrażliwości dotykowej niewidomych.

Oba te skrajne przekonania zazwyczaj mijają się z rzeczywistością.

Prawda jest taka, że samodzielność w poruszaniu się i orientacji w terenie nie jest dla naszych podopiecznych niedostępna. Nie jest też jednak umiejętnością łatwą do opanowania.

Często osoby widzące, nie mają pojęcia jak trudnym i złożonym procesem jest stworzenie wyobrażeń przestrzennych, nauka rozumienia cech otoczenia dostępnych za pomocą słuchu, dotyku czy węchu. Nie potrafią zrozumieć ile wysiłku i czasu wymaga pokonanie lęku, wypracowanie właściwego tempa i motoryki chodu, opanowanie licznych i szczegółowych technik mających zapewnić bezpieczeństwo.

Widząc uczymy się od pierwszych miesięcy życia – obserwując innych, naśladując ich, oraz dostrzegając ciekawiące nas obiekty, do których pragniemy się zbliżyć. Brak lub uszkodzenie wzroku odbiera te naturalne, intuicyjne drogi. Odkrycie innych sposobów jest niezwykle trudne bez mądrego wsparcia doświadczonych opiekunów.

Nauczanie orientacji przestrzennej w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Laskach

W naszym Ośrodku uważamy, że nauczanie orientacji przestrzennej i samodzielnego, bezpiecznego poruszania się jest niezbędne do pełnego rozwoju naszych wychowanków, do samodzielnego, świadomego i dającego satysfakcję życia.

Od wielu lat poszerzamy zakres i udoskonalamy metody prowadzenia zajęć w oparciu o metodykę opracowaną w Stanach Zjednoczonych.

W roku 1979 w Laskach, po raz pierwszy w Polsce, zorganizowano kurs dla nauczycieli orientacji przestrzennej, który prowadzili prof. Stanley Suterko i Don Nelson. Na bazie wprowadzonego przez nich programu nauczania orientacji przestrzennej pracują obecnie nauczyciele w wielu ośrodkach szkolnych i rehabilitacyjnych w całej Polsce.

Korzystając z tych wytycznych oraz czerpiąc z doświadczenia wieloletniej współpracy zespołowej, stworzyliśmy uogólniony program pracy z dzieckiem.

Jego podstawowe założenia to:

• indywidualne zajęcia (jeden nauczyciel – jeden uczeń)
• jak najwcześniej rozpocząć naukę (z najmłodszymi dziećmi, by uniknąć opóźnień w rozwoju tej sfery)
• odpowiednio długi czas trwania nauki (nie prowadzimy przyspieszonego kursu – jeśli taka jest potrzeba, pracujemy kilka lat)
• indywidualne dopasowanie częstotliwości i czasu lekcji do poziomu i możliwości ucznia
• działanie na wielu płaszczyznach (pracujemy jednocześnie nad motoryką, sferą poznawczą, percepcją zmysłową, specjalistycznymi technikami)

Istotą ostatniego ze wspomnianych założeń jest wspieranie integralności rozwoju, obejmuje ono:

• stały trening zmysłów: słuchu, dotyku, węchu i kinestetyczny
• orientację w schemacie własnego ciała aby uczeń wytworzył sobie właściwy obraz własnej osoby, świadomość ruchu
• naukę rozumienia pojęć przestrzennych, zależności czasowych, przyczynowo-skutkowych
• rozwijanie wyobraźni przestrzennej, poszerzanie jej zakresu
• techniki zapewniające bezpieczeństwo w poruszaniu się

Nauczanie orientacji możemy podzielić kilka działów:

• umiejętności podstawowe (motoryka chodu, trening zmysłów, dostarczanie wiedzy o otoczeniu, tworzenie wyobrażeń przestrzennych, rozumienie pojęć)
• podstawowe techniki bezpiecznego poruszania się (techniki ochronne, poprawne korzystanie z pomocy widzącego przewodnika, pomoce przedlaskowe)
• techniki poruszania się z białą laską (od podstaw, po złożone czynności – wprowadzane i doskonalone w zabezpieczonym otoczeniu)
• samodzielne poruszanie się w złożonym terenie (od dzielnicy mieszkalnej, handlowej, do centrum miasta, komunikacja publiczna, dworce kolejowe i autobusowe)

Nie każdy z naszych podopiecznych osiągnie biegłość na każdym poziomie, dążymy jednak do maksymalnego rozwijania ich osobistych możliwości.

Każdy uczeń, po wstępnej diagnozie jego możliwości i potrzeb uzyskuje Indywidualny Program Edukacyjno-Rewalidacyjny (IPER), który jest aktualizowany i modyfikowany na każdym etapie edukacji. Uwzględnia on:

• stopień niepełnosprawności wzroku
• wcześniejsze doświadczenia wzrokowe lub ich brak
• wiek ucznia
• indywidualne predyspozycje lub ograniczenia: intelektualne, fizyczne, zdrowotne, wrażliwość zmysłów
• posiadaną już wiedzę i umiejętności

Specyfika nauczania orientacji przestrzennej w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Laskach

Na tle innych placówek wyróżniamy się w kilku aspektach:

• liczny zespół nauczycieli orientacji – kilkanaście osób – co pozwala na jednoczesne prowadzenie zajęć dla wszystkich potrzebujących uczniów
• nasi nauczyciele, jako specjaliści, często współpracują z Akademią Pedagogiki Specjalnej i Polskim Związkiem Niewidomych, szkoląc przyszłych nauczycieli oraz pracując z dorosłymi niewidomymi
• współpracujemy z działem Wczesnego Wspomagania Rozwoju Niewidomego Dziecka – nawet najmniejsze dzieci i ich rodzice stykają się z elementami orientacji przestrzennej
• zapewniamy regularne zajęcia od pierwszych chwil pobytu w Ośrodku, jest to odpowiednio długi proces nauczania (nie przyspieszony “kurs”)
• korzystamy z kilku pracowni (głównej oraz w internatach) wyposażonych w pomoce takie jak: gotowe plany i makiety, zestawy do układania i rysowania planów dotykowych, modele przedmiotów i zwierząt, itp.
• zapewniamy dostęp do wysokiej jakości lasek, które uczniowie mogą wypożyczyć na czas pobytu w Ośrodku, są one dopasowywane do wzrostu i wielokrotnie wymieniane podczas nauki
• jako zespół wciąż rozwijamy i poprawiamy ogólny program, poziom nauczania, konsultujemy trudności, możemy liczyć na wsparcie merytoryczne
• staramy się edukować całe środowisko społeczne w którym wzrastają uczniowie – stale współpracujemy z nauczycielami szkolnymi, wychowawcami internatowymi i innymi specjalistami, a przede wszystkim z rodzinami dzieci
• zapraszamy rodziców naszych podopiecznych do uczestniczenia w wybranych zajęciach, a także oferujemy warsztaty przygotowujące m.in. do roli przewodnika czy tworzenia przyjaznej dla dziecka przestrzeni

Położenie Ośrodka daje możliwości pracy w różnym terenie:

• jest to teren zamknięty, po którym dzieci mogą się samodzielnie i bezpiecznie poruszać nawet na dłuższych dystansach – nabierając doświadczenia
• teren wiejski i leśny – o mniejszym natężeniu ruchu samochodowego
• oraz na terenie dużego miasta, ze wszystkimi jego aspektami